ROKITNICZKA

Rokitniczka

To mniejszy od wróbla, niepozorny z wyglądu ptak o brązowawym upierzeniu. Z wierzchu nieco ciemniejszy, od strony brzucha dochodzący do pastelowego beżu. Charakterystyczne są wzdłużne pręgi na głowie i jasna brew nad okiem. Rokitniczka zamieszkuje brzegi stawów, torfowiska i bagna bogate w zarośla i trzcinę. Tam właśnie, nisko pośród traw i sitowia, ukrywa swoje gniazdo.

Charakteryzujący ją skromny wygląd w pełni rekompensuje niezwykle żywiołowym śpiewem. Składa się on z długich serii kaskadowo łączonych treli. Piosenkę rozpoczyna jakby nakręcające się, przyspieszające terkotanie, z którego wybucha egzaltowany, podniecony, zdawałoby się nie do zatrzymania, zwariowany trel. Śpiew złożony jest z podobnych dźwięków przedzielonych charakterystyczną, odmienną sylabą. Śpiew godowy samca połączony jest z krótkim lotem tokowym. Kołyszący się na trzcinie samiec rokitniczki terkocząc przygotowuje się do głównego występu. Nagle z głośnym śpiewem wylatuje na dwa-trzy metry ponad wierzchołki trzcin. Wciąż śpiewając wykonuje nagły zwrot, obrót i wraca w trzciny, by za kilka chwil, po ponownym terkotliwym nakręceniu znów wystrzelić w powietrze.

KAWKA

Kawka

Jest pospolitym ptakiem wielkości gołębia. Ma dużą głowę i duży mocny dziób. Upierzenie jest jednolicie czarne, z szarą aż do kołnierza głową. Na ciemnym tle wyraźnie kontrastują jasne, a u młodych kawek szmaragdowo-niebieskie, tęczówki oczu. Kawka, raczej z niewiedzy niż przez pomyłkę, mylona jest często z wroną lub gawronem. Jednak rozmiary, głos i zwyczaje różnią te gatunki zdecydowanie.

Kiedyś kawki gniazdowały w dziuplach starych drzew i szczelinach skalnych, teraz zamieniły je na okna strychowe, otwory pod okapami, kominy i – szczególnie często – otwory wentylacyjne. Gniazdują w koloniach. Część populacji kawek w Polsce to społeczności osiadłe, inne przylatują do nas w sezonie jesienno-zimowym. Wszystkie łączą się wtedy w duże stada mieszane z gawronami. Stada te widoczne są w wielu miastach, gdy przed wieczorem zbierają się i kołują nad parkiem bądź cmentarzem, gdzie obsiadając całe drzewa spędzają noc.

Głos kawki jest wyższy i bardziej miękki od innych krukowatych. Składa się z pojedynczych, regularnie powtarzanych okrzyków, wśród których można usłyszeć głoskę będącą podstawą nazwy gatunku.

TRZNADEL

Trznadel

To ptak wielkości wróbla o nieco smuklejszej budowie ciała i dłuższym ogonie. Nazwa łacińska gatunku – Emberiza citrinella – nawiązuje do cytrynowożółtej barwy, jaką wyróżnia się samiec trznadla w okresie godowym. Z końcem lata, kiedy samiec nie musi już stroić się i starać o zdobycie względów partnerki, jego upierzenie ciemnieje i przybiera kolor oliwkowoszary – podobny do barwy samicy. Zarówno w szacie godowej, jak w okresie spoczynku, trznadla rozpoznamy po rdzawym, cynamonowym kuprze. Trznadel jest popularnym gatunkiem lęgowym w całej Polsce. Zamieszkuje chętnie brzegi lasu i otwarte tereny porośnięte rzadko drzewami i zaroślami. Spotkamy go także w parkach i na obrzeżach miast. Zimą, łącząc się w stada, trznadle żerują na polach i w pobliżu budynków gospodarskich poszukując głównego w tym czasie pokarmu – twardych ziaren zbóż i traw.

Głos trznadla możemy usłyszeć już wczesną wiosną. Na tle jednostajnych śpiewów bogatki i pierwiosnka głos jest łatwy do wyodrębnienia i rozpoznania. Samiec trznadla, siedząc na szczycie gałęzi lub krzewu, wabi potencjalne partnerki donośnym, charakterystycznym zaśpiewem. Jest to powtarzana co kilka-kilkanaście sekund melodia, którą rozpoczyna seria 5-8 wznoszących się, jednakowych dźwięków. Koniec wieńczy przeciągnięta, opadająca głoska. Z tej melodii, wyraźniejszej jeszcze u bliskiego kuzyna trznadla – ortolana –Beethoven zaczerpnął ponoć temat z początku V Symfonii.

ZIĘBA

Zięba

Mało kto, na pytanie o najczęściej spotykany gatunek ptaka, wskazałby ziębę. A jednak to ona najliczniej występuje nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Liczebność zięby gniazdującej w Polsce szacuje się na 15 do 25 mln par – czyli mniej więcej tyle co ludzi.

Zięba jest wielkości wróbla, nieco od niego smuklejsza, z mniejszym, ostrzejszym dziobem. Samiec zięby jest dość kolorowy: ma niebieskoszarą czapkę, rdzawy grzbiet, brązowo-czerwony spód ciała i oliwkowozielony kuper. Na czarnych skrzydłach można zauważyć po dwa białe paski sterówek. Barwy te są nieco stłumione poza sezonem lęgowym. Samica jest mniej wyrazista: w odcieniach brązu i oliwkowej szarości. Duża liczebność wynika z umiejętności przystosowania. Zięba potrafi korzystać z różnego rodzaju pożywienia. Przystosowuje się też do różnych środowisk, dlatego spotykamy ją często zarówno w lasach i ogrodach jak i ubogich w zieleń miastach. O elastyczności i umiejętności przystosowania świadczy też coraz częstsze w Polsce zimowanie tych z zasady migrujących ptaków.

Charakterystyczny śpiew zięby składa się z szeregu donośnych, opadających tonów z raptownym, zawiniętym zakończeniem. Charakterystycznie zaakcentowany 2-3 sylabowy tryl końcowy może różnić się w zależności od regionu występowania, co może kojarzyć się z występowaniem gwar w ludzkim języku.

Zięba ma też w swoim repertuarze bogactwo dźwięków przeznaczonych na specjalne okazje:
• siedzący samiec wabi urywanym zawołaniem: pink!
• przelatując nawołuje ściszonym głosem: ćjiib!
• charakterystyczny jest też głos zaniepokojenia: zii zii zii zii zii!

Co ciekawe, w trakcie naszych wędrówek głos zięby może uchronić nas przed zmoknięciem, gdy ostrzega przed deszczem krótkimi wibrującymi okrzykami: trij!

ŻURAW

Żuraw

Rzadszym lecz bardzo efektownym mieszkańcem podmokłych terenów jest żuraw. Przy ciężarze 5-6 kg, długości ciała 120 cm i rozpiętości skrzydeł do 240 cm, jest jednym z największych przedstawicieli polskiej awifauny. Jednym z największych, gdyż wagą przewyższa go łabędź, rozpiętością skrzydeł - bielik, a żuraw…, żuraw jest zdecydowanie najwyższy… Stojący ptak jest wzrostu rosłego człowieka – osiąga do 190 cm. Wysmukłą sylwetkę kroczącego żurawia podkreślają bardzo długie nogi i wyciągnięta ku górze szyja. Dziób jest barwy cielistej, nieco krótszy niż u bociana, nogi szare. Czarna plama ciągnie się od czoła przez nasadę dzioba, podgardle, aż do połowy długości szyi. Dolna część, tył szyi i głowy są białe. Reszta upierzenia jest popielatoszara. Na czubku głowy widnieje czerwona plama gołej skóry. Skrzydła zakończone są ozdobnymi piórami, które u kroczącego żurawia tworzą efektowny, zwisający pióropusz zasłaniający właściwy ogon. Żurawie występują na rozległych bagnach i śródleśnych, niedostępnych rozlewiskach. Z natury są bardzo czujne i płochliwe, jednak coraz częściej odwiedzają pola i pastwiska. Z jednej strony jest to wynikiem przystosowania się ptaków, z drugiej – wkraczania cywilizacji do ich naturalnego środowiska. Bardzo widowiskowy jest taniec godowy żurawi, podczas którego ptaki chodzą dokoła siebie kłaniając się, podskakując, rozpościerając skrzydła, wznosząc szyje ku niebu i przejmująco śpiewając. Głos ten, zwany klangorem, poza okresem godowym usłyszymy w czasie przelotu żurawi: na przełomie lutego i marca oraz w sierpniu i wrześniu. Klangor składa się z pojedynczych, modulowanych krzyków, nieco smutnych, rozdzierających w tonie. Podobne, choć ostrzejsze i krótsze, są okrzyki kontaktowe wydawane latem po okresie lęgowym. Okrzyki takie składają się w głośną pieśń, gdy przed odlotem żurawie zbierają się w liczące setki, a nawet tysiące osobników stada.

KRUK

Kruk

To największy przedstawiciel rodziny krukowatych. Długość ciała dochodzi do 50 cm, rozpiętość skrzydeł do 120 cm, a waga do 1,5 kg. Pióra o metalicznym połysku, a także dziób i nogi są jednolicie czarne. Kruk ma silne pazury, klinowato zakończony ogon, mocny, gruby dziób i nastroszone pióra na podgardlu. Ubarwienie, potężna sylwetka i spokojne, czasem flegmatyczne zachowanie, nadają mu cech dostojności i elegancji. Podziw budzi także sylwetka szybującego ptaka: szerokie na całej długości skrzydła są ustawione prostopadle do ciała. Na końcach skrzydeł, niczym rozcapierzone palce, odznaczają się poszczególne lotki. Sylwetka kruka kołującego na niebie budzi respekt wśród jego potencjalnych ofiar: gryzoni i ptaków.

Kruki zamieszkują zwarte kompleksy leśne, góry i skaliste nabrzeża. Żyją w parach lub samotnie, rzadko łącząc się w grupy. Na zimę najczęściej nie odlatują pozostając w swoim rewirze lub nieznacznie migrując w poszukiwaniu żerowisk. Do lat 30. XX wieku kruki były zwalczane przez myśliwych z powodu ich rzekomej szkodliwości dla zwierzyny łownej. Od momentu objęcia gatunku ochroną prawną, liczba kruków powoli rośnie i stopniowo pojawiają się one na terenach, gdzie zostały doszczętnie wytrzebione. Najbardziej charakterystycznym głosem kruka jest głębokie, powolne krakanie dochodzące najczęściej z wysoka. Głos jest czysty, nieco wibrujący, raczej miękki. Rzadko wtrącane są bardziej szorstkie tony. Oprócz tego kruk ma też bogaty repertuar śpiewów, wykonywanych zazwyczaj w samotności lub w formie rozmowy pomiędzy partnerami. Podobno każda para ma swój, nieco odmienny system odezwań i melodii. Nic dziwnego, że krukowate są uważane za ptaki wyjątkowo zdolne. Kruk – nawet wśród innych krukowatych – wyrasta na intelektualną elitę.

SZPAK

Szpak

Bywa czasem mylony z kosem ze względu na zbliżoną wielkość, ciemną szatę i cytrynowożółty dziób. W budowie różni się jednak przede wszystkim krótkim, lekko rozwidlonym ogonem i dłuższymi, ostrymi skrzydłami. Wygląd szpaka zmienia się w ciągu roku: poza okresem lęgowym - jesienią i zimą, czarne upierzenie szpaka pokrywają białawe, perełkowate cętki. Czarny jest także dziób. Od wczesnej wiosny szpak przybiera szatę godową: perełkowaty nalot zanika, pióra stają się lśniące, metalicznie połyskując w słońcu w odcieniach zieleni i fioletu. Dziób nabiera nasyconej, żółtej barwy. Zmiany te możemy obserwować dzięki coraz częstszemu zwyczajowi zimowania szpaków w miastach na terenie kraju. Niemniej jednak większość szpaków zachowuje naturalne zwyczaje gatunku odlatując przed zimą na zachód i południe. Jako ptaki towarzyskie, przygotowując się do wędrówki zbierają się w ogromne stada liczące nawet kilkaset tysięcy osobników. Zjadają w tym okresie głównie owoce czyniąc często spustoszenie w sadach i ogrodach. Głos szpaka jest bardzo urozmaicony: od wysokich, modulowanych gwizdów i fletowych zaśpiewów po szepty, terkoty i klekotanie. Śpiewając, szpak nadyma podgardle strosząc pióra i często trzepocząc skrzydłami. Charakterystyczny jest głos wabiący w formie trzeszczących szeptów. Poza własnymi frazami, szpaki mają szczególny talent do naśladowania i wplatania zasłyszanych dźwięków i głosów innych ptaków.